طب فیزیکی و توانبخشی در یک بيان ستایش زندگی است. دیدگاه متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی این است که زنده بودن کافی نیست، باید زندگی کرد. تخصص بالینی است که از سال 1345 در کشور ما ایران وجود داشته است و اولین بیمارستان توانبخشی خاورمیانه نیز در ایران آغاز بکار کرده است.

خوشبختانه در سال‌های اخیر خدمات مختلف آن مورد توجه قرار گرفته است. متخصصین این رشته در پیشگیری، تشخیص و درمان بیماران مختلف در همه گروه‌های سنی فعالیت دارند. این رشته شامل سه بخش طب فیزیکی، توانبخشی و الکترودیاگنوز است.

طب فیزیکی معمولاً درمان‌های پسیو (غیرفعال) و اکتیو (فعال) را دربرمی‌گیرد. درمان‌های پسیو تحریک الکتریکی، درمان دستی (مانیپولاسیون یا دستکاری ارتوپدی)، آزادسازی میوفاشیال، اولتراسوند و تجویز یخ درمانی یا گرما درمانی را شامل می‌شود.

تمرین‌های ورزش درمانی، از قبیل تمرین‌های عضلات کف لگن، ورزش کردن با وسایل مخصوص یا آب درمانی در حیطه درمان‌های فعال قرار می‌گیرد. متخصص طب فیزیکی و توانبخشی به معاینه، ارزیابی و درمان عارضه‌هایی همچون کمردرد، گردن درد، اختلال حس محیطی یا مرکزی، سوزش اندام‌ها، پوکی استخوان، درگیری‌های اعصاب محیطی و مرکزی مثل توانبخشی سکته مغزی، پارکینسون، آسیب نخاع، سندرم تونل کارپ و ناراحتی‌های بی‌شمار دیگری می‌پردازد که مانع از حرکت آزادانه و بدون درد بیماران می‌شود.

در بخش تشخیصی شرح حال در طب فیزیکی و توانبخشی علاوه بر شرح حال معمول شامل شرح حال عملکردی است، بدین معنا که شرایط حرکتی و نحوه تعامل با محیط و اجتماع نیز در نظر گرفته می‌شود. در معاینه غیر از معاینه معمول پزشکی تکیه بر اختلال اصلی ایجاد کننده بیماری‌های حرکتی است. ارزیابی بیومکانیک بیماری و معاینات خاص طب فیزیکی و توابنخشی از این موارد است. متخصصین طب فیزیکی و توابنخشی دوره الکترودیاگنوز را می‌گذرانند که شامل نوار عصب و عضله، است.

ارزیابی سیستم حسی و حرکتی، ارزیابی تک تک فیبرهای عضلانی در مراکز پیشرفته و توسط اساتید این رشته نیزانجام می‌شود. بنابراین متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی علاوه بر تشخیص بیماری‌های عصب و عضله مثل نوروپاتی یا میوپاتی، درک عمیقی از عملکرد اعصاب و عضلات بدن دارند.

استفاده از سونوگرافی عصب و عضله و بررسی تاندون‌ها بخش دیگری است که به متخصصین طب فیزیکی کمک می‌کند تشخیص دقیق بیماری‌های عضلانی اسکلتی و اعصاب محیطی را داده و بر اساس آن درمان خود را شروع کنند.

  متخصص طب فیزیکی چه وظایفی دارد؟ 

طب فیزیکی و توانبخشی در حقیقت برای کلیه بیماران مبتلا به بیماری جسمی سودمند است و هر بیماری جسمی توانبخشی مربوط به خود را دارد. البته کلیه این خدمات فقط در مراکز پیشرفته طب فیزیکی و توانبخشی ارائه می‌شود و سایر مراکز بسته به مهارت در بخشی از این موارد ارائه خدمت می‌کنند.

کلیه بیماران مبتلا به درد از درد گردن ،کمردرد ودردهای مختلف جسمی، اختلالات سیستم عصبی مرکزی مثل سکته مغزی، پارکینسون، آسیب نخاع و آسیب مغز،درگیری اعصاب محیطی مثل گزگز و سوزش دست و پا، بیحسی دست و پاو مشکلات کف لگن مثل یبوست مزمن، بی اختیاری ادراری یا مدفوع،. و هر نوع اختلال حرکتی دلایل دیگری برای مراجعه به دکتر طب فیزیکی است.

برنامه طب فیزیکی و توانبخشی جامع به بیماران کمک می‌کند تا روال عادی زندگی خود را ازسربگیرند و عملکرد بهتری ارائه دهند. طب فیزیکی و توانبخشی غالباً نخستین خط درمان برای مدیریت درد و پیشگیری از آسیب‌دیدگی است. پزشک متخصص طب فیزیکی خوب طرح درمان را متناسب با شرایط بیمار تهیه می‌کند تا درد وی کمتر شود و توانایی حرکتی‌اش افزایش یابد.

مزایای طب فیزیکی

بیماران با مراجعه به متخصص طب فیزیکی از مزایای زیر برخوردار می‌گردند:

بهبود توانایی حرکتی

در طب فیزیکی و توانبخشی ضرب المثلی وجود دارد که می گوید حرکت، آزادی است. دادن توان حرکت به بیمار در هر سن و هر شراط فیزیکی یکی از اهداف عمده طب فیزیکی است. حرکت داشتن لازمه یک زندگی فعال و پربار است. انجام دادن وظایف روزمره‌ای مانند خالی کردن ماشین ظرفشویی، ورزش‌هایی مانند فوتبال یا از عهده مسئولیت‌های مهمی چون وظایف شغلی برآمدن، همه نیاز به حرکت دارد. طب فیزیکی با بهبود توانایی حرکتی و ارتقاء عملکرد بیمار به وی کمک می‌کند تا این کارها و امور مهم را انجام دهد. همچنین طب فیزیکی و توانبخشی از آسیب‌دیدگی پیشگیری می‌کند و سبک زندگی بیمار را به واسطه افزایش قدرت، انعطاف‌پذیری، تعادل و هماهنگی بیمار ارتقاء می‌بخشد.

استفاده از درمان‌های غیر جراحی 

هرچند جراحی بهترین درمان برای بعضی بیماری‌ها است، و گاهی انجام جراحی اجتناب ناپذیر است. اما در طب فیزیکی و توانبخشی، علاوه بر درمان‌های دارویی، طیف وسیعی از درمان‌های غیر جراحی ارائه می‌شود. استفاده از این روش‌ها صرفا مبتنی بر تشخیص صحیح بیماری است.

چنانچه جراحی ضرورت داشته باشد، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی موفقیت جراحی را با ارائه طرح درمانی مناسب برای قبل و بعد از جراحی افزایش می‌دهد. به علاوه اگر وضعیت جسمی نامساعد بیمار مانعی برای انجام جراحی باشد، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی روش‌های سودمندی را برای بهبود یا حفظ کیفیت زندگی بیمار توصیه می‌کند.

 مدیریت موثر درد بدون درمان دارویی درازمدت

طب فیزیکی برای کنترل درد به کمک بیماران می‌آید و نیاز به درمان دارویی درازمدت را کاهش می‌دهد. مطالعات نشان داده است که روش‌های طب فیزیکی عملکرد بیماران را افزایش و دردشان را کاهش می‌دهد. هرچند دارو به عنوان مولفه‌ی ضروری مدیریت عارضه‌های مزمن و حاد شناخته شده است، متخصصین طب فیزیکی آموزش می‌بینند که از حداقل دارو برای درمان استفاده کنند تا عوارض دارویی کمتر گرددو پزشک متخصص طب فیزیکی می‌تواند جایگزینی را برای مصرف مزمن دارو با هدف تسکین درد و عارضه‌های دیگر ارائه دهد.

در برخی افراد مثل کسانی که عملکرد کبدی یا کلیه‌ای ضعیفی دارند یا افراد سالمند که مصرف دارو با عارضه زیادی همراه است، روش‌های طب فیزیکی و توانبخشی به بیمار در بهبودی با حداقل مصرف دارو کمک می‌کند.

طب فیزیکی به درمان چه بیماری‌هایی کمک می‌کند؟

عارضه‌هایی که عموماً متخصصین طب فیزیکی به درمان آنها می‌پردازند، عبارت است از:

کمردرد

درد گردن

درد دست و پا

سوزش دست و پا

سندرم تونل کارپال

سردرد

بی‌اختیاری ادراری و مدفوعی

درد لگن

لنف ادم

آسیب‌های ورزشی

سکته مغزی

ضربه مغزی و صدمات مغزی

اختلال‌های اسکلتی عضلانی

مشکلات مختلف پا

درد زانو و آرتروز زانو

درد مفصل هیپ

درد شانه و کتف

 اهمیت طب فیزیکی و توانبخشی سالمندان

طب فیزیکی و توانبخشی به سالمندانی که از عارضه‌های مزمن رنج می‌برند یا فقط می‌خواهند توانایی حرکتی و سلامت عمومی خود را بهبود دهند، کمک می‌کند تا دوباره مستقل شوند. بازیابی و بهبود عملکرد، کاهش درد و ارتقاء توانایی حرکتی به منظور افزایش قدرت و تعال بیمار از اهداف اصلی طب فیزیکی محسوب می‌شود. 

زمین خوردن: 

زمین خوردن دلیل اصلی مراجعه اکثر سالمندان به متخص طب فیزیکی است. به موازات افزایش سن، انعطاف‌پذیری، قدرت و تعادل کاهش می‌یابد، بنابراین سالمندان نمی‌توانند عملکردهای مناسب را به راحتی ارائه دهند، در نتیجه احتمال زمین خوردن و بروز صدمات جدی افزایش می‌یابد. طب فیزیکی به بازیابی این عملکردها کمک می‌کند.

پوکی استخوان:

پوکی استخوان نوعی بیماری استخوانی پیشرونده است که به علت کاهش تراکم و توده استخوانی است که خطر شکستگی را افزایش می‌دهد. پوکی استخوان علت بسیاری شکستگی ناشی از زمین خوردن است. درمان دارویی تنها 40 درصد درمان پوکی استخوان است و بقیه موارد تمرینات مختلف است. طب فیزیکی و توانبخشی و ورزش درمانی منظم برای کنترل عوارض پوکی استخوان سودمند است. 

آرتریت:

تمرین‌های مختلف در طب فیزیکی توانبخشی برای کاهش علائم بیماری‌های التهابی مفصل (آرتریت) توصیه می‌شود. تمرین‌های طب فیزیکی به بیماران مبتلا به آرتریت کمک می‌کند تا قدرت خود را حفظ کنند و راحتر از مفصل‌ها استفاده کنند. همچنین متخصص طب فیزیکی و توانبخشی از طریق تعدیل فعالیت و تکنیک‌های جسمی، روش‌هایی را برای تسکین ناراحتی به بیماران آموزش می‌دهد. نحوه مراقبت از مفاصل قبلا در این وبلاگ آورده شده است.

پس از بستری بودن:

مراقبت‎های مرتبط با طب فیزیکی و توانبخشی پس از ترخیص از بیمارستان به بسیاری از بیماران توصیه می‌شود. چنانچه پس از ترخیص از بیمارستان، مراقبت کافی از بیمار به عمل نیاید، احتمال بروز عوارض جدی وجود دارد. سالمندانی که به تازگی از بیمارستان ترخیص شده‌اند،

در معرض خطرات زیر قرار دارند:

زمین خوردن: بسیاری از بیماران پس از مدتی بستری بودن ضعیف می‌شوند و احتمال زمین خوردن آنها افزایش می‌یابد. اگر بیمار پس از ترخیص تحت مراقبت قرار نگیرد، ممکن است بیمار زمین بخورد و دوباره نیاز به بستری شدن پیدا کند.

عفونت: بیمار پس از مدتی بستری بودن و حرکت کردن ضعیف می‌شود، اگر روش‌های طب فیزیکی با هدف دوباره فعال کردن بیمار انجام نشود، احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف افزایش می‌یابد. همچنین کم‌تحرکی با خطر ابتلا به مشکلات پوستی، برای مثال زخم شدن پوست، نیز همراه است.

کاهش استقامت و قدرت در درازمدت: طب فیزیکی در دوران نقاهت به افزایش قدرت و استقامت بیمار کمک می‌کند و بیمار برای مدتی طولانی از این مزایا بهره خواهد برد. به علاوه ضعیف شدن پس از بستری می‌تواند عامل افزایش فشار خون و ضربان قلب و کاهش درصد اشباع اکسیژن باشد یا عوارض مختلفی باشد که به نوبه خود خطر سکته مغزی، لخته شدن خون و حملات قلبی را به دنبال دارد.

آموزش: متخصص طب فیزیکی تکنیک‌هایی را برای انجام فعالیت‌های روزمره به روشی موثر به بیمار آموزش می‌دهد تا سلامت ذهنی و جسمی و کیفیت زندگی وی بهبود یابد.

افزایش درد: کم‌تحرکی باعث خشکی مفصل‌ها می‌شود. کاهش توانایی حرکتی به درد بیشتر دامن می‌زند.

طب فیزیکی برای سالمندان مزایای متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به افزایش قدرت و تعادل و ارتقاء حس اعتماد به نفس و استقلال بیمار اشاره کرد.

طب فیزیکی به سالمندان کمک می‌کند تا فعالیت‌های روزمره خود را بدون وابستگی به دیگران انجام دهند. طب فیزیکی و توانبخشی درد را کاهش و توانایی وقدرت را افزایش می‌دهد، خطر آسیب‌دیدگی را کمتر می‌کند و به بیمار کمک می‌کند تا زندگی بهتری داشته باشد.

سندرم تونل کارپال:

سندرم تونل کارپال (Carpal tunnel) در اثر وارد آمدن فشار بر عصب مدیان (میانی) ایجاد می شود. تونل کارپ، گذرگاهی باریک می باشد که توسط استخوان ها و رباط های موجود در کف دست، احاطه شده است. فشرده شدن عصب مدیان می تواند علائمی شامل بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف در دست و بازو ایجاد نماید.

آناتومی مچ دست، برخی بیماری ها و احتمالاً حرکت مکرر دست می تواند در ایجاد سندرم تونل کارپال نقش داشته باشد. درمان مناسب این عارضه معمولاً سبب از بین رفتن سوزن سوزن شدن و بی حسی شده و عملکرد دست و مچ را بازیابی می کند.

 با انجام به موقع فیزوتراپی و پیشگیری از عواقب بدتر بیماری میتوان از عمل جراحی جلوگیری کرد.فیزیوتراپی میتواند بیشترین تاثیر را در بهبود درد بگذارد و دوره ی درمان را کوتاه تر کند.