در مراکز طب فیزیکی و توانبخشی برای درمان انواع بیماری‌های اسکلتی عضلانی از روش‌های زیادی استفاده می‌کنند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

پی آر پی PRP:

پلاسمای سرشار از پلاکت یا PRP محلولی است که با تزریق کردن آن، فرایند التیام‌بخشی خود بدن برانگیخته می‌شود. پلاسما یکی از اجزاء خون و حاوی فاکتورها یا پروتئین‌های خاص است، همچنین پلاسما عامل لخته شدن خون محسوب می‌شود. پلاسما حاوی پروتئین‌هایی است که به رشد سلولی کمک می‌کند.

پلاکت از قابلیت بالایی در تسهیل روند التیام عضله، تاندون و رباط برخوردار است. درمان درد با پلاسمای غنی از پلاکت (پی آر پی) یک درمان غیرجراحی جدید است که با برانگیختن فرایند التیام‌بخشی دراز مدت بدن به تسکین درد عارضه‌های عضلانی  اسکلتی کمک می‌کند.

مزایای استفاده از پی آر پی

روش درمانی پی آر پی کاربردهای زیادی دارد که تعدادی از آن ها عبارتند از:

درمان آسیب دیدگی‌ها و درد مزمن مقاوم به دیگر درمان‌ها

PRP راه‌حلی مناسب برای بیمارانی است که نتوانسته‌اند با انجام درمان‌های دیگر بر درد مداوم، گرفتگی عضلانی و محدودیت دامنه حرکتی خود غلبه کنند، به سختی می‌توانند حرکت کرده و ورزش کنند، از اختلالات خواب و محدودیت‌ها و عوارض دیگر رنج می‌برند. بدن به مرور زمان توانایی تشخیص دادن این که کدام ناحیه‌ها نیاز به درمان دارد، را از دست می‌دهد، به ویژه اگر آسیب دیدگی مزمن، فرسایش یا تحلیل رفتن و عارضه‌هایی چون التهاب مزمن تاندون درد شدیدی را ایجاد کرده باشد. به همین دلیل بسیاری از متخصصین بر این باوراند که پی آر پی (PRP) به دلیل افزایش تحریک طبیعی و دربرداشتن فاکتورهای رشد، یکی از بهترین انواع پرولوتراپی برای آسیب‌های مزمن محسوب می‌شود.

کاهش علائم التهاب تاندون

پی آر پی به درمان آسیب‌های ورزشی، مانند آسیب دیدگی‌های تاندون آشیل یا مشکلات آرنج از قبیل تنیس البو (اپیکوندیلیت یا آرنج تنیس بازان)، التهاب یا پارگی تاندون‌های اکستنسور یا فلکسور و پارگی رباط‌های جانبی و جانبی رادیال کمک می‌کند.

کاهش علائم آرتروز

درمان پی آر پی و سلول‌های بنیادی به دلیل دربرداشتن فیبروبلاست‌های سینوویال و فاکتورهای رشد هپاتوسیت، تاثیر قابل توجهی بر بازیابی هیالورونیک اسید دارد. این اثرها به ویژه برای بیمارانی مفید است که به دلیل ابتلا به آرتروز از یکی از شایع‌ترین علائم این بیماری یعنی زانو درد رنج می‌برند.

کمک به بهبود عارضه‌هایی مانند خار پاشنه و زانوی دوندگان

پی آر پی علاوه بر کمک به درمان آرتروز برای بیماران دچار آسیب دیدگی یا آسیب ورزشی زانو یا پا درد نیز مفید است. بیمارانی که از عارضه زانوی دوندگان و التهاب آرنگ کف پا یا خار پاشنه رنج می‌برند، می‌توانند با انجام PRP سریع‌تر بهبود یابند.

تسکین درد پایین کمر

پی آر پی یکی از روش‌های متداول درمان درد مزمن پایین کمر است و تقریباً ۶۰ % از بیمارانی که از این روش درمانی استفاده کرده‌اند، بهبود قابل توجهی را از نظر وضعیت اندامی و پایداری تجربه کرده و دردشان نیز کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است. درصد زیادی از موارد کمر درد مزمن از پارگی یا برآمدگی (فتق) دیسک، عارضه‌های اسکلتی عضلانی، ناپایداری رباط و وضعیت اندامی نامناسب نشأت می‌گیرد. این عارضه‌ها به مرور به بافت آسیب می‌زند و غالباً منجر به آسیب دیدگی یا دردی می‌شود که در بدن منتشر می‌گردد. برای مثال درد از پایین کمر در پایین پا پخش می‌شود. پی آر پی با درمان رباط‌های ساختاری (مانند رباط‌های خاصره‌ای کمری، ساکروایلیاک، کمری خاجی یا لومبوساکرال و سوپرااسپیناتوس) و بهبود پایداری و توزیع وزن درد پایین کمر را نیز تسکین می‌دهد.

 آمادگی قبل از تزریق پی آر پی

فرایندهایی که قبل از تزریق پی آر پی انجام می‌شوند عبارتند از:

•  از دو تا سه هفته قبل از درمان درد با پی آر پی از مصرف داروهای کورتیکواستروئید خودداری کنید.
•  مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن یا آسپرین، یا داروهای مخصوص درمان آرتروز مانند سلبرکس را از یک هفته قبل از درمان متوقف کنید. البته ممکن است مصرف آسپرین ۸۱ میلی گرمی در دوز پایین مانعی نداشته باشد.
•  از ۵ روز قبل از درمان، داروهای ضدانعقاد مصرف نکنید. برای تغییر برنامه مصرف دارو حتماً با پزشک مشورت کنید.
•  روز قبل از درمان مایعات فراوان بنوشید.
•  برخی بیماران باید بلافاصله قبل از درمان داروی ضداضطراب مصرف کنند.

مراحل تزریق پی آر پی

پلاکت‌های مورد نیاز برای PRP در عملی شبیه به زمان گرفتن خون برای انجام آزمایش، از خون خود بیمار گرفته می‌شود. مراحل درمان پی آر پی به شرح زیر است:

•  ابتدا از بیمار خون گرفته می‌شود. حجم نمونه لازم به محل تزریق پی آر پی بستگی دارد.
•  سپس خون در سانتریفیوژ چرخانده می‌شود تا پلاکت، گلبول قرمز و گلبول سفید از هم جدا شود و هر یک در سطحی از لوله قرار بگیرد. پلاسمای غنی از پلاکت جدا و برای تزریق آماده می‌شود.
•  متخصص پلاسمای جداسازی شده را برای تزریق در موضع دردناک آماده می‌کند. برای تزریق دقیق معمولاً از روش‌های تصویربرداری، مانند سونوگرافی، استفاده می‌شود تا پی آر پی در ناحیه تعیین شده، برای مثال در تاندون، تزریق شود. سپس پزشک PRP را تزریق می‌کند.

مراقبت پس از تزریق پی آر پی

پس از تزریق پی آر پی التهاب، درد و ورم موقتی ایجاد می‌شود. غالباً از بیمار خواسته می‌شود که چند روز استراحت کند و به مفصل تزریق شده فشار نیاورد. همچنین پزشک به بیمار توصیه می‌کند که پس از تزریق:

•  مسکن ضدالتهابی مصرف نکند، پزشک مسکن مناسب را تجویز خواهد کرد.
•  از چوب زیربغل استفاده کند و برای محافظت و بی‌حرکت نگه داشتن مفصل تزریق شده بریس و یا آتل ببندد.
•  روزانه چند بار، هر بار به مدت ۲۰ ـ ۱۰ دقیقه کمپرس سرد روی موضع قرار دهد تا درد و ورم کاهش یابد. البته برخی پزشکان کمپرس گرم را توصیه می‌کنند.

درمان پی آر پی چقدر طول می‌کشد؟

طول درمان پی آر پی حدودا ۲ ساعت است که این مدت شامل مراحل آماده سازی و ریکاوری نیز می‌شود. اگر تزریق PRP توسط متخصص مجرب انجام شود، کاملاً ایمن است، درد را بدون به دنبال داشتن عوارض معمول جراحی و بیهوشی عمومی تسکین می‌دهد، نیازی به بستری شدن ندارد و لازم نیست پس از تزریق مدت طولانی استراحت کرد و از کار و تحصیل بازماند. در واقع اکثر بیماران کار یا فعالیت‌های معمول خود را بلافاصله پس از تزریق دنبال می‌کنند.

تعداد جلسات

در ابتدا لازم است که تعداد جلسات کافی برای بیشینه‌سازی اثر درمان انجام شود. تعداد دقیق جلسات به ناحیه تزریق، نوع آسیب و توانایی التیام‌بخشی بدن بستگی دارد. معمولاً یک تا چهار جلسه درمان انجام می‌شود. البته بیمار پس از فقط یک یا دو جلسه متوجه بهبود چشمگیری می‌شود.

درمان‌های دستی:

درمان دستی شامل مانیپولاسیون و موبیلیزاسیون (متحرک‌سازی) می‌شود. این درمان با هدف بازیابی توانایی حرکتی (افزایش دامنه حرکتی) مفصل‌های خشک و تسکین درد انجام می‌شود. مانیپولاسیون حرکت پسیو سریع و کنترل شده‌ای است که مفصل را به وضعیت صحیح برمی‌گرداند و یا گرفتگی عضلانی تحریک کننده‌ی عصب‌های نخاعی را کاهش می‌دهد.

این درمان‌ها ممنوعیت‌های خود را دارند و مانیپولاسیون تنها باید توسط افراد دوره دیده بر اساس تشخیص دقیق انجام شود. درمان غیرفعال قبل از درمان دستی انجام می‌شود. گرما درمانی، اولتراسوند و یا تحریک الکتریکی در حیطه درمان‌های پسیو قرار می‌گیرد. این درمان‌ها بافت‌های نرم زیرین را شل و گرم می‌کند تا راحت‌تر بتوان عضلات را حرکت داد.

تحریک الکتریکی:

تحریک الکتریکی یا تحریک الکتریکی اعصاب از روی پوست (TENS) درمانی بدون درد است که در آن جریان برق از روی پوست به عصب‌های خاصی داده می‌شود. جریان برق موضعی درد و گرفتگی عضلات را کم می‌کند و دامنه و توانایی حرکتی افزایش می‌یابد. تحریک الکتریکی درمان غیرتهاجمی و بدون عواض جانبی است که برای کنترل درد حاد و مزمن کاربرد دارد. تحریکات الکتریکی تنها در روند درمان کمک کننده می‌باشند و جایگزین درمان اصلی بیماری نیستند. در برخی بیماری‌ها مثل ضعف ناشی از فلج اطفال یا میوپاتی انقباض عضلانی با تحریک ااکتریکی می‌تواند برای بیمار مضر باشد و ضعف بیمار را بدتر کند.

ماساژ چیست؟

با توجه به اثرات درمانی ماساژ، ماساژ درمانی به عنوان نوعی از درمان مکمل موثر شناخته شده است و در برخی از مراکز طب فیزیکی و توانبخشی ماساژور دوره دیده تحت نظر پزشک بر اساس تشخیص از انواع خاص ماساژ درمانی در جهت درمان بیماران استفاده می‌شود. برخی از انواع ماساژ مثل ماساژ لنفاوی بسیار تخصصی می‌باشند. ماساژ درمانی مثل هر روش درمانی فواید و ضررهای خود را دارد. در برخی موارد ماساژ ممنوع است. ماساژ اصطلاحی کلی است که برای فشار، مالش دادن و دستکاری پوست، عضله، تاندون و رباط به کار برده می‌شود. ماساژ از وارد کردن ضرباتی خفیف تا فشاری عمقی متغیر است.

ماساژ انواع مختلفی دارد و عموماً بخشی از درمان جایگزین و مکمل به شمار می‌آید. امروزه در کنار درمان‌های استاندارد از ماساژ نیز برای مدیریت عوارض و شرایط گوناگون بهره گرفته می‌شود. مطالعات انجام شده در زمینه مزایای ماساژ نشان می‌دهد که ماساژ درمانی فوق‌العاده برای کاهش استرس، درد و تنش عضلانی است. علاوه بر این اثرهای درمانی، بسیاری از ماساژ گرفتن لذت می‌برند و ماساژ احساس راحتی و آرامش را در آنان القاء می‌کند. آزادسازی میوفاسیال نوعی ماساژدرمانی است.

فاسیا پوششی از بافت پیوندی است که عضلات، استخوان و اندام‌ها را نگه می‌دارد. استرس ناشی از آسیب‌دیدگی یا وضعیت اندامی نامناسب باعث سفت شدن فاشیا می‌شود. عضلات و استخوان‌ها نیز در اثر منقبض شدن فاشیا، کشیده می‌شوند و به این ترتیب درد شروع می‌شود. آزاد کردن بافت‌های عضلانی اکثرا با ماساژ درمان می‌شود. در موارد مقاوم‌تر از فیزیوتراپی یا طب سوزنی یا حتی تزریق در محل گرفتگی عضله استفاده می‌شود. در موارد طول کشده یا مقاوم ممکن است حتی تزریق سم بوتولینیوم (دیسپورت یا بوتاکس) لازم باشد.

 اولتراسوند:

اولتراسوند نوعی درمان متداول غیرتهاجمی است که برای تسکین درد گردن و کمر و درمان آسیب‌های تاندون و رباط، گرفتگی عضلانی، ناراحتی‌های مفصلی و دیگر عارضه‌های ستون فقرات کاربرد دارد. در این روش از امواج صوت برای ایجاد اثرات درمانی استفاده می‌شود. یکی از این اثرات ایجاد گرمای عمقی یا تحرک بافتی است. این کار در مرکز طب فیزیکی و توانبخشی معمولا توسط فیزیوتراپیست انجام می‌شود. فیزیوتراپیست ژل را روی پوست بیمار می‌زند تا امواج اولتراسوند وارد بافت‌های عمقی‌تر شوند. در اولتراسوند از امواج صوتی با فرکانس بالا برای گرم کردن عمقی بافت، یا افزایش تحرک مولکول‌های بافتی برای مثال عضلات، استفاده می‌شود. اولتراسوند گردش خون و روند التیام را بهبود می‌دهد، گرفتگی عضلانی را برطرف می‌کند، التهاب را کاهش می‌دهد و درد را تسکین می‌بخشد. اما اثرات درمانی آن در کنار سایر روش‌های درمانی است و در موارد کمی به تنهایی کاربرد دارد.

یخ درمانی و گرما درمانی : 

سرمادرمانی نباید هیچ‌گاه به طور مستقیم روی پوست اعمال شود، چون بافت پوست در دمای بسیار پایین آسیب می‌بیند. بنابراین حتماً مانعی، مانند حوله را بین منبع سرما و پوست قرار دهید. یخ جریان خون را کاهش می‌دهد، در نتیجه ورم، التهاب و درد کمتر می‌شود. برای گرما درمانی سطحی از کیسه آب گرم یا وسایل گرمایی سطحی مثل اشعه مادون قرمز استفاده می‌شود. در حالی که اولتراسوند برای گرمای عمقی استفاده می‌شود. گرمای مرطوب گردش خون را در ناحیه آسیب دیده افزایش می‌دهد. خون مواد مغذی را به موضع درمان می‌رساند و به زدودن سموم از بدن کمک می‌کند. گرما گرفتگی و درد عضلانی را برطرف می‌کند.

لیزر:

لیزردرمانی از لیزر سرد در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. استفاده از لیزر در طب فیزیکی و فیزیوتراپی درد ندارد و در حقیقت مثل تابش نور به بافت است. لیزردرمانی در سطح سلولی عمل می‌کند و نیروگاه سلولی، یعنی میتوکندری را فعال می‌کند تا به این ترتیب نیروگاه آدنوزین تری فسفات (ATP ) تولید کند.

تحریک لیزر باعث تغییراتی در سیستم الکتریکی سلول‌ها می‌شود و نور لیزر نیز به عادی و نرمال شدن سلول‌ها کمک می‌کند. فرایند التیام بلافاصله شروع می‌شود و خون‌رسانی در ناحیه آسیب دیده بهبود می‌یابد. لیزر درمانی به تنهایی در موارد محدودی کاربرد دارد.

برنامه توانبخشی یک برنامه جامع است و نیاز به استفاده از روش‌های مختلف بخصوص تمرین درمانی است. استفاده از لیزر به تنهایی بدون تشخیص و برنامه توانبخشی، مثل استفاده از قرص مسکن است که اثر آن بعد از مدتی از بین می‌رود.  

 طب سوزنی چیست؟

طب سوزنی سنتی چینی بر این اصل استوار است که انرژی در بدن انسان در امتداد 12 خط یا مریدین جریان دارد. این مریدین‌ها به اندام‌های حیاتی بدن منتهی می‌شوند و بیماری پی‌آمد مسدود شدن جریان انرژی در این اندام‌ها است. اما در طب سوزنی بر اساس اصول علمی، بر اساس تشخیص طب سوزنی تجویز می‌شود.

طب سوزنی اثرات مختلف موضعی و اثراتی بر سیستم عصبی مثل مغز دارد. هم بصورت تسکینی و هم در برخی بیماری‌ها بصورت درمانی عمل می‌کند. متخصص طب سوزنی برای رفع مشکل، سوزن‌های بسیار ظریفی را در نقاطی فرو می‌کند.

طب سوزنی غالباً برای درمان سردرد، کمردرد، تنگی کانال کمری، نقاط ماشه ای در عضلات انجام می‌شود. 

آب درمانی:

آب درمانی (هیدروتراپی) برای بیماران مبتلا به آرتروز، روماتیسم، تنگی نخاع، درد کمر و گردن و دیگر اختلال‌های ستون فقرات مفید است. آب درمانی در افراد مبتلا به فلج اطفال و ضعف ماهیچه مثل میوپاتی بسیار موثر است. دیده شده تمرینات در خشکی آنزیم‌های عضلانی میوپاتی را بالا می‌برد اما تمرینات آب درمانی این اثر را ندارند. آب درمانی غالباً در استخر آب گرم انجام می‌شود.

آب درمانی توانایی حرکتی بیمار را افزایش می‌دهد، ضعف وی را برطرف می‌کند، مقاومت تحمل وزن، انعطاف‌پذیری و هماهنگی را افزایش می‌دهد و درد را آرام می‌کند. آب گرم اسپاسم عضلات را برطرف می‌کند. آب کمک می‌کند تا مفصل‌ها بدون تحمل فشار شدید حرکت کنند. بیمار تمرین‌هایی را می‌تواند در آب انجام دهد، که روی زمین سفت قادر به انجام آنها نیست.

 تحریکات مستقیم مغزی Transcranial Direct Stimulation

یکی از روش‌های طب فیزیکی در درمان بیماریهای مختلف است. در دردهای مزمن ناشی از فیبرومیالژی یا پارکینسون، سکته مغزی و.... استفاده دارد. در این روش جریان‌های مستقیم مغزی بر روی قسمت خاصی از جمجمه قرار می‌گیرد و تحریک بسیار خفیف است و به سختی توسط بیمار حس می‌شود.

تحریک مغناطیسی جمجمه ای مکرر:repetitive transcranial Magnetic Stimulation

در این روش بسیار پیشرفته، توسط نحریکات مغناطیسی بر روی جمجمه سلول‌های مغزی تحریک می‌شود. با این روش بر اساس بیماری می‌توان سلول‌های مغزی را فعال یا غیر فعال کرد. این روش در سکته مغزی، وزوز گوش، دردهای مزمن غیر قابل کنترل، درد ناشی از قطع عضو و... کاربرد دارد.

بیوفیدبک: 

بیوفیدبک تبدیل سیگنال‌های فیزیولوژیک بدن به پالس‌های صوتی و تصویری است. در این روش کنترل مغز بر ارگان‌های محیطی افزایش می‌یابد. این روش برای درمان فلج صورت (فلج بلز)، بی اختیاری ادراری، بی اختیاری مدفوعی، درد مزمن کف لگن، درمان کیفوز یا لوردوز استفاده می‌شود.این روش یکی از بهترین و موثرترین درمانهای غیرتهاجمی میباشد ودر بیماران زیادی رضایت کامل را ایجاد کرده است.

تست نوار عصب و عضله:                             

تست نوار عصب و عضله یک بررسی تشخیصی برای پی بردن به عملکرد عصب های محیطی بدن انسان است. بدن انسان یک مولد الکتریسیته است و هدف از تولید این الکتریسیته انتقال پیام ها بین مغز و دیگر اعضای بدن از جمله اندام هاست. انتقال پیام بصورت حس لمس، درد، فشار، گرما در پوست و دیگر حسهایی مثل دیدن، شنیدن و … از ارگان ها و اندام به مغز از طریق عصب انجام می­شود.

همچنین دستورات مغز به اندام ها برای انجام دادن کارهایی مثل حرکت دادن عضو از طریق ارسال پیام بوسیله عصب ها صورت می پذیرد.

نوار عصب و عضله با ثبت و تحلیل این امواج الکتریکی اطلاعات مفیدی را در زمینه عملکرد عصب و آسیب های احتمالی در اختیار پزشک می گذارد. با این تست می توان شدت و محل آسیب عصبی را مشخص کرد و نیز می توان شواهدی از ترمیم عصب را نیز در این تست بررسی کرد.

کاربردهای تشخیصی نوار عصب و عضله:

1.   تعیین شدت آسیب ریشه عصب در بیرون زدگی های دیسک کمر و گردن
2.    تعیین محل گیرافتادگی های عصب های محیطی بدن
3.    تشخیص سندرم تونل کارپال و تعیین شدت آن
4.    تشخیص سندرم تونل کوبیتال و تعیین شدت آن
5.     تشخیص سندرم خروجی قفسه سینه (دنده گردنی)
6.     تشخیص آسیب های عصبی ناشی از بریدگی و له شدگی عصب و شدت این آسیب ها
7.     بررسی میزان ترمیم عصب بعد از پیوند عصب
8.     تشخیص بیماری های عضله مثل میوپاتی های ارثی و اکتسابی
9.     تشخیص بیماری هایی موتور نورون مثل ALS
10.     تشخیص بیماری های محل اتصال عصب و عضله مثل میاستنی گراویس 

    ---

سیستم عصبی انسان نوار عصب و عضله

تست نوار عصب و عضله در بیرون زدگی دیسک کمر

نوار عصب یکی از تستهای بسیار کمک کننده در صدمات عصب و تشخیص دردهای ناشی از آسیب و فشار عصبی در دست و پا می باشد. همانطور که اشاره شده تست نوار عصب می تواند محل آسیب عصبی و میزان آسیب عصب را تعیین کند؛ درگیری عصب ناشی از فشار حاصل از بیرون زدگی دیسک روی ریشه های عصبی که اصطلاحا در بیرون زدگی دیسک کمر سیاتیک هم گفته می شود، از این قاعده مستثنی نیست. 

علایم دربیرون زدگی دیسک کمر

گاهی با بیمارانی برخورد می کنیم که دارای درد، گزگز، احساس سوزن سوزن شدن و خستگی و گرفتگی در پاها می باشند و انجام تستهای مکرر در آنها از جمله ام آر آی، سی تی اسکن، سونوگرافی و دیگر تست های تشخیصی تصویربرداری و آزمایشگاهی نرمال بوده است اما تست نوار عصب و عضله بیماری و درگیری دیسک یا آرتروز مهره ها و فشار ثانویه آن روی عصب را نشان داده است. گاهی بیرون زدگی دیسک کمر و یا تنگی کانال نخاعی بدون اینکه درد قابل توجهی در ناحیه کمر ایجاد کنند، باعث ایجاد علائم در پاها شده که می توان با انجام نوار عصب و عضله این بیماری را تشخیص داد.

فاکتور های درمانی بیرون زدگی دیسک

همچنین برای تصمیم گیری در مورد درمان بیرون زدگی دیسک چند فاکتور مهم علاوه بر ام آر آی وجود دارد. هر بیرون زدگی دیسک کمر نیاز به جراحی ندارد، حتی اگر بیرون زدگی از نوع شدید یا اکستروژن دیسک باشد. مهمترین فاکتور فشار روی ریشه عصب و نتایج حاصل از این فشار است که در قدم اول معاینه دقیق بیمار و بررسی قدرت عضلات تعیین کننده است و بعد از آن تست نوار عصب و عضله است که اطلاعاتی در مورد حاد یا مزمن بودن و شدت آسیب و از بین رفتن رشته های عصبی احتمالی به پزشک می دهد.

اطلاعات حاصل از نوار عصب و عضله به پزشک کمک می کند، تصمیم بگیرد که بیرون زدگی دیسک نیاز به جراحی دارد و یا بهتر است با روش غیرجراحی درمان شود و از بین روش های غیرجراحی درمان دیسک کمر هم مناسب ترین روش برای بیمار انتخاب شود.

گاهی نیز یک دیسک برای بیمار کمردرد و یا درد در پاها ایجاد می کند اما بیمار کاملا بهبود می یابد اما پس از مدتی دوباره علائم بیمار برمی گردد. تعیین این مسئله که آیا درگیری عصبی جدید رخ داده است یا همان مسئله قدیمی باعث درد بیمار شده است، با تست نوار عصب و عضله انجام می شود. 

گاهی بیمار تحت عمل جراحی دیسک قرار می گیرد اما بعد از مدتی درد بیمار بهبود نمی یابد یا بدتر می شود و یا پس از مدتی بهبودی درد به همان شکل یا نوع دیگری باز می گردد؛ در این موارد تعیین اینکه آیا بیرون زدگی دیسک دیگری عامل این مشکل است یا چسبندگی حاصل از جراحی باعث علائم بیمار شده است و یا در حین جراحی به اعصاب آسیب وارد شده تست نوار عصب و عضله و مقایسه آن با تست نوار قبل از عمل همراه با ام آر ای با تزریق می تواند کمک کننده باشد.

 تست نوار عصب و عضله در گیرافتادگی های عصبی خصوصا سندرم تونل کارپال

یکی دیگر از موارد کاربرد تست نوار عصب و عضله تعیین گیر افتادگی عصب و آسیب حاصل از این گیرافتادگی در مناطق مختلف می باشد. برای تعیین گیرافتادگی های عصب در دست از نوار عصب اندام های فوقانی و برای تعیین گیرافتادگی های عصب در پاها که ناشایع تر از دست هاست از نوار عصب اندام های تحتانی استفاده می شود.

نوار عصب در سندرم تونل کارپال:

یکی از این بیماری های که در تست نوار عصب و عضله دست می توان تشخیص داد، سندرم تونل کارپ می باشد که در نتیجه فشار و گیرافتادگی عصب مدین در مچ دست به وجود می آید و تا به امروز دقیق ترین و در دسترس ترین راه تشخیص بیماری تونل کارپ یا اصطلاحا CTS نوار عصب و عضله از دست ها است.

این بیماری که موجب خواب رفتگی، درد و حس سوزش، گزگز و مورمور و سوزن سوزن شدن در انگشتان دست می شود، از آسیب خفیف رشته های عصبی حسی شروع شده و به آسیب شدید رشته های عصبی حرکتی ختم می شود و نهایتا موجب اختلال حرکت انگشتان خصوصا شست می شود. تشخیص به موقع موارد خفیف بیماری که با نوار عصب و عضله امکان پذیر است و درمان به موقع این بیماری، می تواند از عمل جراحی و اختلال عملکرد دست جلوگیری کند.

علاوه بر عصب مدین ممکن است عصب اولنار هم در آرنج و کمتر در مچ دست، گیر بیفتد و گزگز و خواب رفتگی انگشت کوچک و نیمی از انگشت حلقه را ایجاد کند؛ در این موارد هم تست نوار عصب و عضله می تواند محل گیرافتادن و میزان آسیب عصبی را مشخص کند و در نهایت درمان موثر صورت گیرد.

 نقش نوار عصب و عضله در گزگز کف پاها در بیماران دیابتی و یا پس از شیمی درمانی 

در دیابت با مکانسیم های مختلف که یکی از آنها اختلال خونرسانی عروق کوچک است، بیمار مستعد آسیب عصب می شود. این آسیب عصبی باعث علائمی چون گزگز و مورمور، حس سردی داغی اندام ها به خصوص پاها و احساس شیشه خرده در کف پاها هنگام راه رفتن می شود. این آسیب عصبی که نوروپاتی دیابتی گفته می شود و معمولا در انتهای اندام های تحتانی و فوقانی (نوروپاتی دستکش و جوراب) اتفاق می افتد، می تواند معیاری برای کنترل قند خون و تخمین آسیب عروق ریز کلیه ها و عروق شبکیه چشم نیز باشد.

برای تشخیص نوروپاتی دیابتی و افتراق آن از مشکلات دیگری (مثل بیرون زدگی دیسک کمر و گیرافتادگی عصب) که بیمار دارد و می تواند موجب خواب رفتگی و گزگز دست ها و پاها شود، توسط انجام نوار عصب و عضله صورت می گیرد.

بسیاری از داروهای شیمی درمانی هم مثل دیابت باعث آسیب عصب شده و احساس ناخوشایند در دست و پاها را برای بیماران سرطانی رقم می زنند که تشخیص این آسیب هم با تست نوار عصب و عضله امکان پذیر است.

نوار عصب و عضله در بیماری ام اس:

همانطور که در ابتدای این نوشته اشاره شد، این تست به بررسی اعصاب محیطی می پردازد. در ام اس (MS) آسیب اصلی در اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) اتفاق می افتد و نوار عصب معمول قادر به بررسی اعصاب مرکزی نمی باشد و برای این منظور از MRI و نوار چشم (VEP) استفاده می شود.

اما با توجه به هم پوشانی علائم بیماری MS با برخی از بیماری هایی که توسط نوار عصب و عضله تشخیص داده می شود، ممکن است برای رد این علل در بیماران ام اس هم این تست درخواست شود.

به عنوان مثال بیمار مبتلا به ام اس را درنظر بگیرید، که احساس درد و گزگز و ضعف در پاهای خود دارد و گاهی هم از کمردرد شکایت دارد؛ پزشک ایشان ممکن است برای افتراق اینکه علائم این فرد ناشی از ام اس است یا بیماری دیگری باعث این علائم شده است نوار عصب و عضله درخواست کند.

 برای انجام نوار عصب و عضله به چه متخصصی باید مراجعه کرد؟

در دهه پنجاه و شصت شمسی در ایران، اولین متخصصینی که این تست را انجام می دادند، متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی بودند که دانش آموخته این رشته در دانشگاه های خارج از ایران بودند. در دهه شصت با تاسیس رشته طب فیزیکی و توانبخشی در دانشگاه علوم پزشکی شیراز، کم کم دانش آموختگان این رشته در کشور زیاد شدند و انجام این تست در کشور گسترش پیدا کرد. پس از چندین سال انجام این تست به دروس رشته تخصص مغز و اعصاب هم اضافه شد.

آیا انجام نوار عصب و عضله نیاز به آمادگی خاصی دارد؟

پزشکان رعایت موارد زیر را قبل از انجام نوار عصب و عضله توصیه می کنند:

• قبل از انجام تست استحمام کنید و دوش بگیرید، اما هیچ کرم، لوسیون یا مرطوب کننده ای استفاده نکنید.
• پوشیدن لباس راحت و گشاد به طوری که در انجام نوار عصب و عضله از دست ها آستین ها تا بالای آرنج و در انجام این تست از پاها شلوار تا بالای زانوها بالا بروند.
• همراه داشتن MRI، آزمایشات و دیگر اسناد مربوط به بیماری شما به پزشک انجام دهنده در تشخیص دقیق تر کمک خواهد کرد.
• قبل از آزمایش یک وعده غذای سبک خورده باشید و هنگام انجام این تست ناشتا نباشید.
• حداقل ۲ یا ۳ ساعت قبل از آزمایش از خوردن قهوه، کافئین و نوشیدنی های قندی خودداری کنید.
• قبل از آزمایش سیگار نکشید.
• در مورد مصرف دارو معمولا نیاز به قطع دارو وجود ندارد؛ اما اگر مشکوک به بیماری میاستنی گراویس هستید و داروی مستینون مصرف می کنید، با مشورت پزشک تجویزکننده این دارو 72 ساعت قبل از این تست قطع شود.
• اگر داروی ضد انعقاد مثل وارفارین، آسپرین و … مصرف می کنید، قبل از شروع تست به پزشک اطلاع دهید.
• اگر پیس میکر (ضربان ساز، باتری قلبی) دارید، قبل از شروع نوار عصب و عضله (EMG-NCS) این مسئله را با پزشک انجام دهنده، در میان بگذارید. این تست در این افراد ممکن است با تغییرات جزئی انجام شود.
• انجام این تست در بارداری ممنوعیتی ندارد. 

انجام الکترومیوگرافی (EMG)

این قسمت با یک سوزن بسیار نازک انجام می شود و ممکن است کمی از قسمت اول تست (مطالعه هدایت عصبی) ناخوشایندتر باشد. این سوزن باریک که نقش الکترود را ایفا می کند، امواج الکتریکی حاصل از فعالیت عضلات را ثبت کرده و روی مانیتور به صورت امواجی به پزشک نمایش می دهد و پزشک با تفسیر آنها و ترکیب نتایج این قسمت با قسمت اولیه، گزارش نهایی را تهیه می کند و برای ارائه به پزشک در خواست کننده، در اختیار شما قرار می دهد.

توجه شود که استفاده از سوزن در این قسمت به معنی تزریق نیست و در این تست هیچ ماده ای به بدن تزریق نمی شود. همین تفاوت باعث می شود، سوزن این تست بسیار نازکتر از سوزن های معمول که برای تزریق استفاده می شود، باشد و در نتیجه درد بسیار کمتری از تزریقات معمول عضلانی خواهد داشت. بلندی سوزن ممکن است باعث وحشت برخی بیماران شود، اما فقط چند میلیمتر از سوزن وارد عضله مورد نظر می شود.

آیا پس از انجام نوار عصب و عضله نیاز به اقدام خاصی است؟

خیر. معمولا بعد از انجام تست هیچ ممنوعیتی وجود ندارد و بیمار به فعالیت های قبلی ادامه می دهد و داروهای خود را مصرف می کند، تا زمانیکه گزارش نوار عصب و عضله را نزد پزشک درخواست کننده و معالج خود ببرد و ایشان طبق این گزارش روش های تشخیصی و یا درمانی جدیدی را برای شما تجویز کند. 

پزشک شما ممکن است با توجه به گزارش نوار عصب یک یا چند روش درمانی از بین طیف وسیع روش های درمانی از تغییر سبک زندگی، دارودرمانی و ورزش درمانی گرفته تا فیزیوتراپی و کاردرمانی و نهایتا تزریقات تخصصی و عمل جراحی را برای شما تجویز کند.

از پزشک انجام دهنده نوار عصب و عضله، در مورد درمان مشکل خود سوال نکنید، چرا که پزشکی که وظیفه درمان شما را بر عهده دارد، فرد دیگری است و ممکن است تفاوت های کوچک در روش های درمانی انتخابی بین ایشان و انجام دهنده نوار عصب، باعث سردرگمی و تردید شما شود. 

طبیعتا در مواردی که درخواست کننده و انجام دهنده این تست یک پزشک است، ایشان در مورد روش های پیشنهادی تشخیصی درمانی شما را راهنمایی خواهند کرد.

آیا می شود برای انجام نوار عصب از بی حسی استفاده کرد؟

خیر. اولا این تست آنقدری دردناک نیست که نیاز به بی حسی داشته باشد. ثانیا بی حسی به صورت موضعی و اسپری تاثیر چندانی در کاهش درد این تست ندارد و بی حسی به صورت تزریقی هم از انجام خود تست، دردناک تر است. ثالثا داروی بی حسی بر روی عملکرد عصب تاثیر گذاشته و ممکن است عملکردی که از بیمار در حین انجام نوار عصب خواسته می شود، را مختل کند.

برای بهبود درد بعد از نوار عصب و عضله چه باید کرد؟

درد بعد از انجام نوار عصب معمولا در موارد نادری ممکن است تا سه چهار ساعت بعد از انجام نوار و در محل سوزن ها باقی بماند و معمولا نیاز به اقدام خاصی ندارد. اما اگر برای فرد آزاد دهنده باشد می توان با قرص استامینوفن و یا کمپرس سرد در محل سوزن ها این درد را کنترل کرد.

آیا درد بیشتر حین سوزن زدن در نوار عصب یا پرش عضلات بر اثر تحریک عصب نشانه و معیاری از سالم بودن عصب هاست؟

خیر. تفسیر نوار عصب براساس یافته هایی است که پزشک ثبت کرده و تحلیل می کند و ارتباطی با واکنش های ظاهری بیمار ندارد.

 o  آقای دکتر/خانم دکتر فقط دست راست من درد می کنه، چرا از دست چپ هم نوار عصب می گیرین؟ 

پزشک انجام دهنده بر اساس دستور پزشک درخواست کننده عمل می کند؛ از طرفی تحلیل درست نوار عصب زمانی میسر است، که اعصاب و عضلات سمت مشکل دار با سمت سالم مقایسه شوند. پس معمولا درخواست کننده، درخواست نوار عصب از هر دو دست یا هر دو پای شما را در برگه قید کرده است و انجام دهنده طبق آن عمل خواهد کرد.

o خانم دکتر/ آقای دکتر من دیسک کمر دارم چرا از پاهام نوار می گیرین؟ خانم دکتر/ آقای دکتر من دیسک گردن دارم چرا از دست هام نوار می گیرین؟

رشته های عصبی پاها از ریشه های اعصاب کمری-خاجی در کمر و رشته های عصبی دست ها از ریشه های اعصاب گردنی در گردن منشا می گیرد. تصور کنید شیلنگی را که در نزدیکی شیرآب تحت فشار قرار گرفته است؛ شما اثرات این فشار را در انتهای شیلنگ از طریق کاهش جریان آب خواهید دید.

اعصاب دست و پا هم همین طور هستند و با بررسی عملکرد عصب درد دست و پا می توان به تشخیص آسیب عصب در گردن و کمر پی برد. گاهی که در فاصله کوتاهی از آسیب، نوار عصب انجام می شود، ممکن است نیاز به بررسی عضلات کنار ستون فقرات هم وجود داشته باشد، اما معمولا نیاز به بررسی عضلات گردن و کمر نمی باشد.

انجام نوار عصب و عضله چقدر زمان می برد و چقدر طول می کشد جواب نوار عصب آماده شود؟

انجام نوار عصب بسته به مشکل و بیماری شما ممکن است از 30 دقیقه تا 2 ساعت (ندرتا) زمان ببرد. 

معمولا ده دقیقه تا نیم ساعت پس از انجام تست جواب تست آماده ست